Waarom het met wijnjaar 2022 nog alle kanten op kan…

Gaat 2022 straks de boeken in als een goed wijnjaar? Die vraag stelde de NOS vorige week aan een handjevol wijnboeren. Eigenlijk is dat een vraag in de categorie 1 dwaas kan meer vragen dan 10 wijzen kunnen beantwoorden. Maar dat klinkt zo onaardig voor de NOS. “Als we de druiven binnen hebben, mag je het nog een keer vragen”, riepen onze verstandige wijnboeren. Ze zijn tot nu toe weliswaar dik tevreden, maar rekenen zich nog niet rijk. Het weer in augustus en vooral september bepaalt of wijnjaar 2022 een succes wordt. In de wijngaard verkleuren op dit moment de druiven. Dat noemen we de véraison. Het markeert de start van het rijpingsproces, de belangrijkste periode in de wijngaard.  Een mooi moment om een tussenbalans op te maken en te kijken wat klimaatverandering doet.

In 2018, 2019 en 2020 waren de zomers warm en droog. Dat is de zomer van 2022 tot nu toe ook. Daarmee lijkt de koude en natte zomer van 2021 een uitzondering. Toen moesten de wijnboeren aan de bak om valse meeldauw tegen te gaan. Dat was soms onbegonnen werk. “Vorig jaar heb ik maar 10% binnen kunnen halen”, vertelt Joep Cretier van Domein Hof te Dieren (Gelderland). “In plaats van 8000 liter was het maar 800 liter”. En hij was niet de enige. De kwantiteit van de oogst was in 2021 een stuk minder. Een korte Indian Summer zorgde aan het eind van het groeiseizoen nog voor een klein beetje goed nieuws.

Temperatuur

De temperatuur is tijdens het groeiseizoen een belangrijk ding. In het voorjaar moet het bijvoorbeeld niet te koud zijn. De wijnstokken staan soms al in bloei als de wijnboeren nog geconfronteerd worden met nachtvorst. “Je kunt hier in één nacht een fors deel van je oogst verliezen”, zei Mathieu Hulst van De Apostelhove (Limburg) ooit. Dit jaar viel die schade reuze mee. “We hebben nu een voorjaar met weinig nachtvorst gehad”, verklaarde Jantiene Broersma van De Frysling in Twijzel (Friesland) tegenover de NOS. De zomers worden weliswaar steeds warmer, maar de late nachtvorst zal voorlopig nog een geduchte vijand van de Nederlandse wijnbouw blijven.

Geen klimaatverandering?

Het KNMI toont met een streepjescode hoe de temperatuur in de zomer sinds 1850 oploopt. “Hieraan zie je goed dat klimaatverandering nu al plaatsvindt. Wereldwijd is de gemiddelde temperatuurstijging ten opzichte van 1850 nu ruim 1°C, maar de warme dagen zijn nu al 4°C warmer dan voorheen”, aldus Karin van der Wiel van het KNMI. Wijnboeren herkennen dat. Toen Mathieu Hulst pakweg 20 jaar geleden in de Elzas zijn opleiding kreeg, begon de bloei daar pas in de laatste week van juni . Inmiddels is de bloei dan in Nederland al achter de rug. “Ais er nu nog iemand zegt dat er geen klimaatverandering is, dan heeft-ie een steekje los.”

Warm en vochtig

Ondanks de oplopende temperaturen blijft het in Nederland toch een stuk vochtiger dan in Franse en Duitse wijnstreken. En laten warmte en vocht nu net de meest ideale omstandigheid scheppen voor de ontwikkeling van die verdraaide schimmels, zoals valse meeldauw. Dat is ook precies de reden dat wijnboeren zich met de eindstreep van wijnjaar 2022 in zicht nog niet rijk rekenen. “We zijn heel voorzichtig, want we hebben inderdaad mooi weer gehad. Maar anderhalve week geleden bleven de druiven bij hoge temperaturen 20 uur nat. Dat kan funest zijn”, aldus Hennie van der Ham van Wijngaard Telgt in Ermelo (Gelderland). “Er zijn nog 2 maanden te gaan, dus we juichen niet te vroeg”.

Septembernachten

In augustus en september moet het niet te fris worden. “Tijdens de rijpingsfase gaan de druiven groeien door het opnemen van water en slaan ze de suikers op”, aldus de Colonjes in Groesbeek (Gelderland). Het zuurgehalte moet omlaag. De druiven moeten zoeter worden. Simon Crone van Tussen Rug en Rijn in Elst (Utrecht): “De nachttemperaturen in september gaan bepalen hoeveel het zuurgehalte daalt”. Hoe koud of warm moet het dan zijn? “Nachttemperaturen van 12 á 13 graden zijn dan ideaal”. Extreme hitte doet de druiven geen goed. “Het zijn per slot van rekening geen cactussen”, zegt Jules Nijst.

Temperatuurzones

De Vereniging van Nederlandse Wijnproducenten (VNWP) onderscheidt 3 temperatuurzones in Nederland. De noordgrens van die 3 zones loopt van west naar oost schuin omhoog. De bovengrens van de meest zuidelijke zone loopt van Noord-Brabant naar de Gelderse Achterhoek en het Overijsselse Twente.  En die van de middelste zone gaat van Zeeland over Utrecht en Flevoland naar het noorden van Overijssel. De noordelijkste zone ligt daar boven. Tijdens de extreme hitte van vorige maand waren de temperatuurverschillen groot. In Limburg was het op sommige dagen soms 10°C warmer dan in het noorden.

Snellere rijping

Arjan Stam van Wijngaard Keulenhof in Elst (Gelderland) liet op de extreem warme 19e juli weten dat hij de beregeningsinstallatie had aangezet: “Vanochtend om 5:00 uur begonnen met het koelen van de wijngaard om de wijnstokken een frisse start te geven.” Hogere temperaturen zorgen in combinatie met meer zonuren voor een snellere rijping van de druiven. Daarom verwachten de meeste wijnboeren in wijnjaar 2022 een vroege oogst. “We lopen hier 1 tot 2 weken voor op schema”, vertellen De Wijnmakers uit Twente (Overijssel). “Ik denk dat we op de lijn van 2018 zitten, maar toen hadden we ook een fantastische nazomer”, bevestigt Stan Beurskens van Sint Martinus in Vijlen (Limburg).

Meer zonuren

Sinds 1901 tellen we het aantal zonuren per jaar. Het is maar 3 keer voorgekomen dat er in Nederland in een jaar meer dan 2000 zonuren werden geregistreerd:  2003, 2018 en 2020. Met 1964 zonuren zat 2019 er dicht tegenaan. In de klimaatperiode van 1961 tot en met 1990 kende Nederland gemiddeld over het hele land nog maar 1481 zonuren. Tussen 1981 en 2010 scheen de zon al 1639 uur. En in de meeste recente periode van 1991 tot en met 2020 was dat gemiddeld zelfs 1771 uren. Dat is een opmerkelijke stijging, die nog steeds doorzet. De grootste stijging noteren de kustgebieden.

Top 10 van zonnigste jaren

De stijging van het aantal zonuren in het binnenland is minder spectaculair. Sinds het begin van de metingen was de toename van het aantal zonuren niet eerder zo groot. In de top 10 van zonnigste jaren sinds 1901 staan maar liefst 8 jaren uit de klimaatperiode van 1991 tot en met 2020. In vergelijking met 2021 heeft het noorden in wijnjaar 2022 10% meer zonuren en de rest van het land ongeveer 20%. Uitschieters zijn onder andere Twente met een toename van maar liefst 28% en Zeeuws-Vlaanderen met 27%. Die verschillen zijn opmerkelijk, maar belangrijk is vooral de trend over een hele klimaatperiode van 30 jaar.

Huglin Index

De Franse wijnbouwdeskundige Pierre Huglin ontwikkelde in 1978 een klimaatindex die een verband legt tussen de temperatuur en de rijping van druivenrassen. Op grond van het aantal dagen tussen 1 april en 30 september met een minimale temperatuur van 10°C in combinatie met het aantal zonuren in de geografische regio komt de index tot Huglin Indices (HI). De meeste klassieke druivenrassen die Nederlandse wijnboeren telen, rijpen bij waarden tussen de 1600 en 1800 HI. gewürztraminer en pinot gris rijpen tussen de 1600 en 1700 HI en chardonnay, pinot noir en riesling tussen de 1700 en 1800 HI.

Kansen voor andere druivenrassen

Omdat de temperatuur en het aantal zonuren stijgt, lopen in Nederland over een langere termijn ook de waarden van de Huglin Index op. Door de koude en natte zomer zijn de verschillen tussen vorig jaar en dit jaar groot. In vergelijking met de periode van 1 april tot en met 15 juli 2021 vallen de HI –waarden in Nederland dit jaar pakweg 25 tot 45% hoger uit. Dat betekent dat de druiven beter en sneller rijpen. Op langere termijn betekent het  dat er kansen zijn voor de aanplant van andere (klassieke) rassen, die tot nu toe vooral in zuidelijke landen voorkomen. Sommige wijnboeren wagen die stap al. De Apostelhoeve  in Limburg koos in 2020 voor de aanplant van de viognier en De Wijnmakers in Overijssel in 2022 voor de zweigelt.

Zonnebrand

De combinatie van hoge temperaturen en fel zonlicht is gevaarlijk. Niet alleen voor mensen, ook voor druiven. Het kan zonnebrandschade veroorzaken. Dat speelt volop in wijnjaar 2022. “Wij hebben een soort kalk gespoten. Dat witte laagje beschermt de druiven tegen zonnebrand”, aldus Stan Beurskens van Sint Martinus in Vijlen (Limburg). Dat deed zijn collega Jules Nijst uit Ulestraten (Limburg) ook: “Druiven beschermen zich tegen UV-straling door de aanmaak van carotenoïden en polyfenolen. Dat is een beetje vergelijkbaar met de pigmentvorming in onze huid. Maar er zijn grenzen aan die bescherming. Een dun laagje kalk koelt en dempt het UV-licht. Een behandeling met factor 30, zeg maar.”

Neerslagtekort

De zon is ook de boosdoener voor het neerslagtekort. Dat klinkt gek, maar toch is het zo. “Het neerslagtekort is in essentie niets anders dan de verdamping minus de neerslag”, aldus het KNMI. “De hoeveelheid neerslag die is gemeten tussen 1 april en 18 juli van dit jaar is redelijk normaal. Dat verklaart niet waarom het neerslagtekort nu zo groot is.” Sterker nog, de jaarlijkse neerslag is met 15% toegenomen. Voor het neerslagtekort is dus een andere oorzaak? “Inderdaad, de verdamping tussen 1 april en 18 juli is extreem hoog. De temperatuur en de zonnestraling dragen bij aan de verdamping. Hoe warmer en zonniger, des te meer verdampt er. De zon maakt het verschil.”

Halvering van de oogst

De boeren hebben enorm veel last van de droogte. In Zeeland is het op sommige plaatsen nu al droger dan in 1976, de droogste zomer ooit. Het gaat niet goed met de aardappelen en de uien. Boeren voorzien een halvering van de oogst. In Noord-Brabant geldt een beregeningsverbod. “Ik realiseer me dat het voor veel andere mensen te droog is, maar voor de wijngaarden en wijnstokken is het weer in wijnjaar 2022 gewoon heel gunstig”, vertelt Arjan Stam. “Bij droogte gaan de wortels dieper de grond in om toch nog aan vocht te komen en dat maakt de smaak van druiven en dus ook van wijn interessanter. Hoe dieper de wortels, hoe beter de kwaliteit van de wijn.”

Regendansje

Maar je hoort ook andere geluiden. “Als er regen komt, doe ik wel een regendansje”, bekent Stan Beurskens. “Niet te veel, maar we hebben wel regen nodig.”  Op die lijn zit ook Simon Crone. “Het was de afgelopen maanden iets te droog. We hopen op een buitje.” Dat verklaart de blijdschap in De Riesenberg in Gronsveld (Limburg) toen er eind vorige week 6 mm regen viel. “De groei van de planten blijft achter en de kleur van het blad is afwijkend lichtgroen.” Toch kiezen ze niet voor beregening. “In tegenstelling tot de telers van andere gewassen zijn wijnboeren daar terughoudend in.”

Droogte in overdrive

En daar komt het verhaal van Arjan Stam weer terug: “De druivenstok moet opgevoed worden om vooral de diepte te zoeken. Daar vindt hij mineralen en misschien nog een beetje water. Die inspanning levert kleinere en geconcentreerde druiven op, waar je goede wijn mee kunt maken.” Het ziet ernaar uit dat Stan Beurskens zijn regendansje nog even uit moet stellen, want er zit geen regen in de lucht. Integendeel, het neerslag tekort zal verder oplopen. “De droogte zou de komende weken wel eens in overdrive kunnen geraken”, meent weerman Reinier van den Berg. “Een krachtig hogedrukgebied brengt de komende 10 dagen overwegend zonnig en tropisch warm weer. “

Voorzichtig positief

In tegenstelling tot andere boeren lijkt het erop dat wijnboeren garen spinnen bij de effecten van klimaatverandering: hogere temperaturen, meer zonuren en aanhoudende droogte.  Bij de klimaatverandering horen ook extreme weersomstandigheden. Die bleven dit jaar uit. Dat stemt de wijnboeren voorzichtig positief over wijnjaar 2022, maar ze zijn er nog niet: “Wijn wordt gemaakt in de laatste 6 tot 8 weken van het groeiseizoen.”  Een weersverandering in augustus of september kan roet in het eten gooien, maar er zijn ook nog andere bedreigingen. De wijnboeren moeten afrekenen met spreeuwen, suzuki-vliegen en wespen. Er is nog volop werk aan de winkel.