Waarom wintersnoei iets anders is dan wilgen knotten

In de wintermaanden verdient een wijngaard geen schoonheidsprijs. De wijnstokken staan er dor en doods bij. Het contrast met de groene zee in het groeiseizoen is enorm. Toch: reken maar dat de wijnstokken genieten van deze saaie periode. Toen het donkerder en kouder werd kwamen de sapstromen tot stilstand en konden ze beginnen aan hun winterslaap, om bij te komen van het slopende groeiseizoen. De meeste wijnboeren laten hun stokken daarom zo lang mogelijk met rust, maar nu is er toch werk aan de winkel. Het is tijd voor de wintersnoei. En voor het buigen en binden van de scheuten.

Na de oogst schakelen de wijnstokken een paar tandjes terug. Dan hamsteren ze suikers. Die slaan ze op voor het voorjaar. Als de winter begint doen ze het nog rustiger aan. Dan vertraagt het metabolisme. Dat betekent dat ze amper nog voedsel omzetten in energie.  De kale wijnstokken zien er van buiten levenloos uit, maar diep van binnen gebeuren er toch nog belangrijke dingen. De knoppen en de wortels groeien. Ze maken zich klaar voor de lente.

Wanneer?

De winter is de ideale periode om de wijnstokken te snoeien, want de plant moet in goede conditie aan de start van het groeiseizoen staan. Het terugsnoeien van de groei van vorig jaar en het verwijderen van het dode hout bevordert de gezondheid van de stokken. En die is bepalend voor de opbrengst van het nieuwe jaar. Het moment van de wintersnoei verschilt. De ene wijnboer begint in december of januari al te snoeien, terwijl de andere liever wacht tot in februari of zelfs maart. Hoe bepaal je het moment om te snoeien?

Niet als het vriest

Als het koud en guur is, kan een wijnboer gewoon z’n werk doen in de wijngaard. Maar als het vriest, kan hij maar beter binnen blijven. Bevroren scheuten zijn breekbaar. De wijnboer zou bij het buigen ervan blijvende schade kunnen aanrichten. Dus: niet snoeien als het vriest! Na de ijskoude winter van ’63 hebben we nog maar 3 keer een Elfstedentocht beleefd. Iedereen voelt dat de winters warmer worden. Dat betekent dat de wijnboeren meestal in januari al volop met hun snoeischaar in de weer zijn. De klimaatverandering zorgt er ook voor dat het vroeg in het voorjaar soms al extreem zacht is. Voor je het weet loopt de temperatuur op naar 15°C.

Late nachtvorst

Dat pleit ervoor niet al te vroeg te beginnen met de wintersnoei. Hoe vroeger je snoeit, hoe eerder de wijnstokken uitlopen. En dat is niet zonder risico. Als de wijnstokken vroeg wakker worden uit hun winterslaap, kan de temperatuur ook zomaar weer dalen. Nederlandse wijnboeren hebben nachtmerries van late nachtvorst. De tere knoopjes kunnen bij een paar graden onder nul al bevriezen. En dat kan zomaar leiden tot schade en een lagere opbrengst. Maar soms heeft een wijnboer geen keuze. Het snoeien en aanbinden is handwerk en kost veel tijd. Hij moet die enorme klus klaren in 4 maanden. “Een oud-collega van me zei ooit: ‘De eerste 100 vind ik leuk en de laatste 100 ook, maar die 10.000 er tussen…”, grapt Jules Nijst.

600 manuren

De wijnboer uit Ulestraten heeft een wijngaard van 4 hectare. Hij rekent voor dat hij 600 manuren nodig heeft om 12 kilometer aan wijnstokken te snoeien. “Met Sinterklaas beginnen wij traditioneel met de wintersnoei. Daar zijn we tot Pasen mee bezig.” Dat is er niet zoveel te kiezen. “De oude vruchtbogen afknippen, twee vruchtscheuten voor dit jaar selecteren, het oude hout verwijderen en tenslotte de vruchtscheuten buigen en aanbinden. Dat moeten we klaren tussen 1 december en 1 april.” En het is een vak. Daar kun je geen onervaren vrijwilligers voor inzetten. Die kunnen wel een handje helpen bij het uit de draden trekken van het snoeihout. Dat is zwaar werk, een klus voor echte bikkels.

Schadebeperking

Als de wijnboer vroeg in de winter zijn wijnstokken snoeit, richt alle energie en groeikracht zich tijdens  de eerste lenteachtige dagen op de geselecteerde vruchtscheuten voor het nieuwe jaar. Die lopen dan snel uit, terwijl het risico van nachtvorst nog op de loer ligt. Maar als hij nog even wacht, gaat die power naar alle overgebleven uitlopers van een jaar eerder. En dan zal de wijnstok niet zo snel uitlopen. Dat is precies de reden andere wijnboeren ervoor kiezen om pas eind februari te beginnen met de wintersnoei: “Daardoor lopen de wijnstokken wat later uit en beperken we het risico op vorstschade een beetje.”

Waarom?

Waarom snoeit de wijnboer zijn wijnstokken? De snoei is een beheersingsinstrument. De wijnstok is een klimplant, die in de zomer groeit als een malle. Zonder wintersnoei is die groene explosie onbeheersbaar. Dankzij het rigoureuze terugsnoeien in de winter kan de wijnboer zijn wijnstokken in de zomer enigszins in de touwen houden. Daarnaast wil hij met de wintersnoei zorgen voor een betere opbrengst. De bekendste snoei-methoden zijn cordon en guyot. De cordon-snoei is het makkelijkst uit te voeren en zorgt voor méér druiven, maar de guyot-snoei is een stuk ingewikkelder en zorgt voor minder, maar betere druiven.  

Zachte snoei

Nederlandse wijnboeren kiezen meestal voor de guyot-snoei, die soms in één adem met  ‘zachte snoei’ genoemd wordt. Dat is niet terecht. Zachte snoei is een aanpassing van bestaande snoeimethoden, zoals cordon en guyot. “Na 12 jaar snoeien van onze wijnranken op de traditionele manier kwamen we tot een schokkende conclusie. We deden de wijnstokken letterlijk ‘pijn’ met veel en grote snoeiwonden. Met gevolgen voor de vitaliteit van de stokken”, vertelt Henk Breugem van Aan de Breede Beek in Nijkerk. Dat moest anders. Henk volgde samen met Ard Brummel cursussen in Duitsland en Italië. En er ging een wereld voor hen open.

Hoe?

In Italië ontwikkelden de boomverzorgers en snoeiers Davide Simonit en Andrea Sirch een snoeimethode die zich richt op het verbeteren van de natuurlijke vorm van bomen en het bevorderen van gezonde groei. Deze methode haakt aan bij de natuurlijke groei van de wijnstok, respecteert de sapstroom en vermindert het aantal snoeiwonden. Henk en Ard snoeiden een wijnstok voorheen zoals je een wilg knot. De scheuten werden zo kort mogelijk afgeknipt. Er bleven slechts minimale stompjes over. Maar snoeien is iets anders dan knotten!.

Simonit & Sirch

Op basis van de inzichten van Simonit en Sirch ontwikkelden Henk en Ard in de praktijk een zachte snoei, afgestemd op het Nederlandse klimaat. Inmiddels durven ze het aan om zich de zachte-snoei-experts-van-de-lage-landen te noemen. De twee delen hun kennis met andere Nederlandse wijnboeren door het geven van cursussen. Daar is veel belangstelling voor. “We hebben gaandeweg geleerd dat zachte snoei de manier is om de wijnstokken een vitaler en langer leven te bieden.” Het doel is om de wijnbouw in Nederland nog groener, vitaler en duurzamer te maken.